بیوتین چیست؟

بیوتین، که به عنوان ویتامین B7 یا ویتامین H شناخته می‌شود، یک ویتامین محلول در آب از گروه ویتامین‌های B است که نقش کلیدی در سلامت پوست، مو و ناخن ایفا می‌کند. این ماده مغذی ضروری در متابولیسم انرژی، تبدیل کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها به انرژی و حمایت از عملکرد آنزیم‌های کربوکسیلاز دخیل است. بیوتین به دلیل فوایدش در تقویت مو، جلوگیری از ریزش مو، بهبود سلامت پوست و استحکام ناخن‌ها در بین افرادی که به دنبال زیبایی طبیعی و سلامت عمومی هستند، محبوبیت زیادی دارد. همچنین، در بارداری از رشد جنین حمایت می‌کند و به سلامت سیستم عصبی کمک می‌نماید. مصرف منابع بیوتین یا مکمل‌های بیوتین راهی موثر برای حفظ زیبایی طبیعی و سلامت عمومی است.

تاریخچه کشف بیوتین:

بیوتین برای اولین بار در اوایل قرن بیستم مورد توجه قرار گرفت. در سال ۱۹۱۶، دانشمندانی مانند ویلم باتمن (Willem Bateman) هنگام مطالعه رژیم‌های غذایی حیوانات متوجه شدند که کمبود برخی مواد مغذی منجر به علائمی مانند ریزش مو و مشکلات پوستی می‌شود. در دهه ۱۹۲۰، محققان ماده‌ای را در زرده تخم‌مرغ شناسایی کردند که این علائم را برطرف می‌کرد. در سال ۱۹۳۵، دانشمند مجارستانی، پل گیورگی (Paul György)، این ماده را به‌عنوان یک عامل ضروری برای رشد میکروارگانیسم‌ها و سلامت حیوانات معرفی کرد. نهایتاً، در سال ۱۹۴۰، بیوتین به‌صورت خالص توسط وینسنت دو ویگنود (Vincent du Vigneaud) جداسازی شد، که بعدها به دلیل تحقیقاتش در این زمینه برنده جایزه نوبل شیمی شد.

 

نام‌گذاری بیوتین:

نام “بیوتین” از کلمه یونانی  “bios” به معنای “زندگی” گرفته شده است، زیرا این ویتامین برای سلامت عمومی و رشد موجودات زنده ضروری است. نام ویتامین H نیز از واژه آلمانی “Haut”  (به معنای پوست) الهام گرفته شده، به دلیل نقش بارز بیوتین در بهبود سلامت پوست و جلوگیری از مشکلات پوستی. بعدها، با طبقه‌بندی ویتامین‌های گروه B، بیوتین به‌عنوان ویتامین B7 نام‌گذاری شد. این نام‌گذاری‌ها نشان‌دهنده اهمیت بیوتین در زیبایی طبیعی، متابولیسم سالم و حمایت از تولید انرژی هستند.

 

نقش بیوتین در متابولیسم کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها

بیوتین نقش کلیدی در متابولیسم انرژی ایفا می‌کند و برای تبدیل کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها به انرژی ضروری است. این ویتامین به‌عنوان یک کوآنزیم در عملکرد آنزیم‌های کربوکسیلاز عمل می‌کند که در فرآیندهای متابولیکی زیر دخیل هستند:

• تولید انرژی: بیوتین در متابولیسم کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها نقش دارد و به تبدیل این مواد مغذی به انرژی قابل‌استفاده برای بدن کمک می‌کند. این فرآیند برای حفظ سطوح انرژی، بهبود عملکرد جسمانی و حمایت از سلامت عمومی حیاتی است.
• عملکرد آنزیم‌های کربوکسیلاز: بیوتین به‌عنوان کوآنزیم در فعالیت آنزیم‌های کربوکسیلاز، مانند استیل‌کوآ کربوکسیلاز و پیروات کربوکسیلاز، نقش دارد. این آنزیم‌ها در سنتز اسیدهای چرب، تولید گلوکز و متابولیسم اسیدهای آمینه و فرآیندهای متابولیکی زیر دخیل هستند:
• متابولیسم کربوهیدرات‌ها: بیوتین به تجزیه گلوکز کمک می‌کند و در تبدیل کربوهیدرات‌ها به انرژی قابل‌استفاده برای بدن نقش دارد. این فرآیند برای حفظ سطوح انرژی و حمایت از سلامت عمومی حیاتی است.
• متابولیسم چربی‌ها: بیوتین در سنتز و تجزیه اسیدهای چرب مشارکت دارد، که برای تولید انرژی و حفظ سلامت پوست و مو ضروری است. همچنین، به تنظیم چربی‌های سالم در بدن کمک می‌کند.
• متابولیسم پروتئین‌ها: بیوتین در متابولیسم اسیدهای آمینه، اجزای سازنده پروتئین‌ها، نقش دارد. این امر برای رشد و ترمیم بافت‌ها، از جمله تقویت مو و استحکام ناخن‌ها، اهمیت دارد.

با حمایت از این فرآیندهای متابولیکی، بیوتین به افزایش انرژی، بهبود سلامت پوست و مو، و حفظ تعادل تغذیه‌ای کمک می‌کند. کمبود بیوتین می‌تواند عملکرد آنزیم‌های کربوکسیلاز را مختل کرده و منجر به کاهش انرژی بدن، ریزش مو، پوست خشک یا خستگی مزمن شود .

تأثیر بیوتین بر سلامت پوست، مو و ناخن‌ها

1. فواید بیوتین برای سلامت پوست

• بهبود هیدراتاسیون پوست

یکی از برجسته‌ترین فواید بیوتین برای پوست، کمک به حفظ رطوبت پوست است. بیوتین در تولید اسیدهای چرب نقش دارد که برای تقویت سد دفاعی پوست ضروری هستند. این سد از تبخیر رطوبت جلوگیری کرده و باعث می‌شود پوست هیدراته، نرم و لطیف باقی بماند. پوست هیدراته کمتر مستعد چین و چروک و خطوط ریز است و ظاهری جوان و شاداب به فرد می‌بخشد. تحقیقات منتشرشده در Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology نشان داده‌اند که کمبود بیوتین می‌تواند به خشکی پوست منجر شود. در یک مطالعه، مصرف مکمل بیوتین به مدت 12 هفته باعث بهبود چشمگیر هیدراتاسیون پوست و کاهش علائم خشکی شد.

• کاهش التهاب پوست

التهاب یکی از عوامل اصلی مشکلات پوستی مانند آکنه، اگزما و پسوریازیس است. بیوتین با تنظیم تولید موادی مانند پروستاگلاندین‌ها، به کاهش قرمزی و تحریک پوست کمک می‌کند. این مزیت برای افرادی با پوست حساس یا مستعد آکنه بسیار ارزشمند است. مطالعه‌ای در International Journal of Dermatology نشان داد که مصرف بیوتین همراه با سایر ویتامین‌های گروه B می‌تواند علائم درماتیت را بهبود بخشد و التهاب را کاهش دهد.

• تقویت کیفیت پوست

بیوتین در تولید کراتین نقش دارد. این پروتئین به پوست استحکام و انعطاف‌پذیری می‌بخشد و به حفظ رنگ و روی سالم کمک می‌کند. همچنین، بیوتین با بهبود متابولیسم سلولی، بازسازی سلول‌های پوست را تسریع کرده و ظاهر کلی آن را بهتر می‌کند. تحقیقی در Skin Pharmacology and Physiology  نشان داد که مصرف بیوتین به مدت 8 هفته باعث بهبود بافت پوست و افزایش درخشندگی آن می‌شود.

 

2. فواید بیوتین برای سلامت مو

• بهبود ساختار مو

بیوتین به‌عنوان یک ویتامین کلیدی، ساختار کراتین را تقویت می‌کند. این امر باعث می‌شود موها مقاوم‌تر و سالم‌تر شوند و از شکنندگی مو جلوگیری کند.

• افزایش ضخامت و استحکام مو

مصرف بیوتین به افزایش ضخامت مو کمک می‌کند و استحکام آن‌ها را بهبود می‌بخشد. این ویژگی برای افرادی که موهای نازک یا ضعیف دارند، بسیار مفید است و به داشتن موهایی پرپشت‌تر منجر می‌شود.

• تقویت فولیکول‌های مو و کاهش ریزش مو

بیوتین با تقویت فولیکول‌های مو، ریشه‌های مو را محکم‌تر می‌کند و به کاهش ریزش مو کمک می‌کند. این خاصیت برای افرادی که با مشکل ریزش مو مواجه هستند، یک راه‌حل طبیعی و مؤثر محسوب می‌شود.

• بهبود رشد موها

یکی از مهم‌ترین فواید بیوتین، تأثیر آن بر رشد مو است. این ویتامین با تأمین مواد مغذی ضروری برای فولیکول‌ها، سرعت رشد موها را افزایش می‌دهد و به بلند شدن سریع‌تر موها کمک می‌کند.

• درمان موخوره و شکنندگی مو

بیوتین می‌تواند به‌عنوان یک درمان طبیعی برای موخوره و شکنندگی مو عمل کند. با بهبود ساختار و رطوبت‌رسانی به موها، این ویتامین از آسیب‌دیدگی موها جلوگیری کرده و ظاهری صاف و سالم به آن‌ها می‌بخشد.

 

 

3. فواید بیوتین برای سلامت ناخن‌

• جلوگیری از شکنندگی و ترک خوردن ناخن‌ها

بیوتین به عنوان یک کوآنزیم در متابولیسم اسیدهای چرب، آمینو اسیدها و کربوهیدرات‌ها فعالیت می‌کند. این ویتامین باعث افزایش تولید کراتین می‌شود. افزایش کراتین در ناخن‌ها منجر به استحکام بیشتر و جلوگیری از شکنندگی ناخن‌ها می‌شود. مصرف مکمل بیوتین به صورت منظم باعث بهبود ساختار ناخن و افزایش مقاومت آن در برابر فشارهای فیزیکی و شیمیایی می‌شود.

• افزایش رشد ناخن‌ها

بیوتین با تحریک تولید کراتین و افزایش گردش خون در پوست اطراف ناخن، باعث تسریع رشد ناخن‌ها می‌شود. این ویژگی بیوتین، آن را به یک انتخاب عالی برای کسانی تبدیل کرده است که می‌خواهند ناخن‌های بلند و سالم داشته باشند.

• بهبود سلامت کلی ناخن‌ها

استفاده منظم از بیوتین نه تنها باعث استحکام ناخن می‌شود بلکه سلامت کلی ناخن‌ها را نیز بهبود می‌بخشد. این ویتامین می‌تواند علائم ناخن‌های آسیب‌دیده مانند رگه‌های سفید، تغییر رنگ و پوسته‌پوسته شدن را کاهش دهد.

 

 

منابع غذایی حاوی بیوتین

بیوتین به‌طور طبیعی در بسیاری از مواد غذایی یافت می‌شود و با گنجاندن این منابع طبیعی بیوتین در رژیم غذایی سالم خود، می‌توانید نیاز روزانه بدن به این ویتامین را تأمین کنید. در ادامه، فهرستی از بهترین منابع غذایی بیوتین ارائه شده است:

• زرده تخم‌مرغ

زرده تخم‌مرغ یکی از غنی‌ترین منابع بیوتین است. این ماده غذایی نه تنها سرشار از ویتامین B7 است، بلکه حاوی پروتئین، آهن و سایر ویتامین‌های گروه B نیز می‌باشد. مصرف تخم‌مرغ به‌عنوان بخشی از رژیم غذایی می‌تواند به تقویت مو، سلامت پوست و استحکام ناخن‌ها کمک کند.

• جگر

جگر، به‌ویژه جگر گاو، منبعی عالی از بیوتین است. این ماده غذایی همچنین حاوی آهن، ویتامین A و فولات است که به تولید انرژی و سلامت عمومی کمک می‌کند. جگر گزینه‌ای ایده‌آل برای افزایش مصرف ویتامین B7 در رژیم غذایی است.

• آجیل و دانه‌ها

آجیل‌هایی مانند بادام و گردو و دانه‌هایی مانند تخم آفتابگردان و تخم کدو، از منابع طبیعی بیوتین هستند. این مواد غذایی حاوی چربی‌های سالم، فیبر و پروتئین نیز هستند که به سلامت قلب و کنترل وزن کمک می‌کنند. مصرف منظم آن‌ها می‌تواند سلامت پوست و مو را بهبود ببخشد.

• ماهی

ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین و قزل‌آلا حاوی بیوتین و امگا 3 هستند. این مواد غذایی به سلامت مغز، قلب و متابولیسم سالم کمک می‌کنند. افزودن ماهی به رژیم غذایی یک راه عالی برای تأمین ویتامین B7 است.

• آووکادو

آووکادو منبعی غنی از بیوتین، چربی‌های سالم و فیبر است. این میوه به سلامت پوست کمک می‌کند و می‌تواند در جلوگیری از ریزش مو مؤثر باشد. آووکادو همچنین به دلیل خواص ضدالتهابی، برای سلامت عمومی مفید است.

• موز

موز یک منبع خوشمزه و طبیعی از بیوتین است. این میوه حاوی پتاسیم، ویتامین C و فیبر است که به سلامت گوارش و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند. موز همچنین در تولید انرژی نقش دارد.

• سبزیجات برگ‌دار

سبزیجاتی مانند اسفناج، کلم‌پیچ و بروکلی حاوی مقادیر متوسطی از بیوتین هستند. این سبزیجات سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند که به سلامت عمومی و پیشگیری از بیماری‌ها کمک می‌کنند.

 

 

نقش باکتری‌های روده در تولید بیوتین

یکی از منابع جالب و کمتر شناخته‌شده بیوتین، تولید آن توسط باکتری‌های روده است. میکروبیوم روده به مجموعه‌ای از باکتری‌های مفید و میکروارگانیسم‌هایی گفته می‌شود که در دستگاه گوارش ما زندگی می‌کنند. این باکتری‌ها نه‌تنها در هضم غذا و جذب مواد مغذی نقش دارند، بلکه قادر به تولید برخی ویتامین‌ها، از جمله بیوتین، هستند. گونه‌هایی مانند Bacteroides و Bifidobacterium از جمله باکتری‌هایی هستند که می‌توانند ویتامین B7 را سنتز کنند. بیوتین تولیدشده توسط این باکتری‌ها در روده جذب بدن می‌شود و به تأمین نیاز روزانه ما به این ویتامین کمک می‌کند.

فواید بیوتین تولیدشده توسط باکتری‌های روده

• بهبود سلامت گوارش: یک میکروبیوم روده سالم به هضم بهتر غذا کمک می‌کند و می‌تواند از مشکلات گوارشی مانند یبوست یا نفخ جلوگیری کند.
• تقویت سیستم ایمنی: باکتری‌های مفید روده با تولید بیوتین و سایر مواد مغذی، به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند و مقاومت در برابر بیماری‌ها را افزایش می‌دهند.
• حفظ سلامت پوست و مو: بیوتین برای تولید کراتین (پروتئین اصلی پوست و مو) ضروری است و به همین دلیل به سلامت پوست و تقویت مو کمک می‌کند.
• حمایت از متابولیسم انرژی: بیوتین در تجزیه کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها نقش دارد و به تولید انرژی در بدن کمک می‌کند.

چگونه تولید بیوتین توسط باکتری‌های روده را افزایش دهیم؟

برای اینکه باکتری‌های روده بتوانند به‌طور مؤثر بیوتین تولید کنند، باید از سلامت میکروبیوم روده حمایت کنیم. در اینجا چند راهکار کلیدی آورده شده است:

• تغذیه سالم با فیبر: مصرف غذاهای غنی از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل به‌عنوان پری‌بیوتیک عمل می‌کند و رشد باکتری‌های مفید را تقویت می‌کند.
• مصرف پروبیوتیک‌ها: پروبیوتیک‌ها که در محصولاتی مثل ماست، کفیر و مکمل‌ها یافت می‌شوند، باکتری‌های زنده‌ای هستند که تعادل میکروبیوم روده را حفظ می‌کنند.
• محدود کردن آنتی‌بیوتیک‌ها: استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند باکتری‌های مفید روده را نابود کند؛ بنابراین، باید با احتیاط و تحت نظر پزشک مصرف شوند.

 

علل کمبود بیوتین

• رژیم غذایی نامناسب

یکی از شایع‌ترین دلایل کمبود بیوتین، ناکافی بودن منابع غذایی بیوتین در رژیم غذایی است. بیوتین به‌طور طبیعی در موادی مانند زرده تخم‌مرغ، جگر، آجیل، دانه‌ها و برخی سبزیجات وجود دارد. افرادی که رژیم غذایی محدودی دارند یا از این منابع غذایی بیوتین به مقدار کافی استفاده نمی‌کنند، در معرض خطر کمبود ویتامین B7 قرار می‌گیرند. برای مثال، رژیم‌های سخت گیاه‌خواری بدون برنامه‌ریزی مناسب ممکن است این مشکل را تشدید کنند.

• مشکلات گوارشی

بیماری‌های گوارشی مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو و سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) می‌توانند جذب بیوتین را در بدن مختل کنند. این بیماری‌ها با ایجاد التهاب یا آسیب به دستگاه گوارش، توانایی بدن را برای جذب ویتامین‌ها، از جمله ویتامین B7، کاهش می‌دهند. در نتیجه، حتی اگر فرد منابع غذایی بیوتین را مصرف کند، ممکن است بدن نتواند آن را به‌خوبی جذب کند و کمبود بیوتین رخ دهد.

• مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک‌ها

آنتی‌بیوتیک‌ها با از بین بردن باکتری‌های مفید روده که به تولید بیوتین کمک می‌کنند، می‌توانند باعث کمبود ویتامین B7 شوند. این باکتری‌ها نقش مهمی در تأمین بخشی از نیاز بدن به بیوتین دارند. استفاده طولانی‌مدت یا مکرر از آنتی‌بیوتیک‌ها تعادل این باکتری‌ها را بر هم می‌زند و خطر کمبود بیوتین را افزایش می‌دهد. این موضوع به‌ویژه در افرادی که دوره‌های درمانی طولانی دارند، شایع‌تر است.

• داروهای ضدتشنج

برخی داروهای ضدتشنج می‌توانند سطح بیوتین را در بدن کاهش دهند. این داروها با تداخل در جذب یا متابولیسم ویتامین B7، به کمبود بیوتین منجر می‌شوند. افرادی که برای کنترل تشنج یا بیماری‌های مشابه از این داروها به‌صورت طولانی‌مدت استفاده می‌کنند، باید وضعیت بیوتین خود را با پزشک بررسی کنند تا از عوارض کمبود بیوتین مانند ریزش مو یا ناخن‌های شکننده جلوگیری شود.

 

علائم کمبود بیوتین

• ریزش مو

ریزش مو یکی از شایع‌ترین علائم کمبود بیوتین است. بیوتین در تولید کراتین، که پروتئین اصلی تشکیل‌دهنده مو است، نقش کلیدی دارد. وقتی سطح ویتامین B7 در بدن کم باشد، فولیکول‌های مو ضعیف می‌شوند و موها نازک، شکننده و مستعد ریزش می‌گردند. این مشکل برای کسانی که به دنبال تقویت مو و جلوگیری از ریزش مو هستند، اهمیت زیادی دارد.

• مشکلات پوستی

سلامت پوست به بیوتین وابسته است. کمبود این ویتامین می‌تواند باعث خشکی پوست، قرمزی، بثورات پوستی و حتی تشدید بیماری‌هایی مانند درماتیت شود. بیوتین در متابولیسم اسیدهای چرب و حفظ ساختار سلولی پوست نقش دارد. برای داشتن پوست سالم و شاداب، تأمین کافی بیوتین در رژیم غذایی ضروری است.

• شکنندگی ناخن‌ها

شکنندگی ناخن‌ها از دیگر علائم کمبود بیوتین است. بیوتین به تقویت ساختار کراتین ناخن‌ها کمک می‌کند. با کاهش سطح این ویتامین، ناخن‌ها ضعیف، ترک‌خورده و شکننده می‌شوند. این موضوع برای افرادی که به دنبال ناخن‌های سالم و محکم هستند، چالش‌برانگیز است.

• خستگی

بیوتین در متابولیسم انرژی و تبدیل غذا به انرژی نقش دارد. کمبود آن می‌تواند تولید انرژی در بدن را کاهش دهد و منجر به خستگی مزمن، ضعف عمومی و افت توان بدنی شود. این علامت به‌ویژه برای افرادی با سبک زندگی فعال و پرمشغله تأثیرات منفی زیادی دارد.

• مشکلات عصبی

سلامت سیستم عصبی به بیوتین وابسته است. کمبود این ویتامین می‌تواند علائمی مانند افسردگی، بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن در اندام‌ها و اختلالات خلقی ایجاد کند. بیوتین در حفظ غلاف میلین، که لایه محافظ سلول‌های عصبی است، نقش دارد.

 

گروه‌های در معرض خطر کمبود بیوتین

برخی گروه‌ها به دلیل شرایط خاص، بیشتر در معرض کمبود بیوتین قرار دارند. در ادامه، به بررسی گروه‌های در معرض می‌پردازیم.

• زنان باردار

زنان باردار یکی از گروه‌های اصلی در معرض خطر کمبود بیوتین هستند. در دوران بارداری، نیاز بدن به ویتامین B7 افزایش می‌یابد، زیرا بیوتین برای رشد جنین، به‌ویژه تشکیل سیستم عصبی و لوله عصبی، حیاتی است. کمبود بیوتین می‌تواند خطر نقص‌های مادرزادی را افزایش دهد. همچنین، تغییرات متابولیکی در بدن زنان باردار ممکن است جذب یا ذخیره بیوتین را کاهش دهد. مصرف منابع غذایی بیوتین (مانند زرده تخم‌مرغ و آجیل) یا مکمل‌های بارداری تحت نظر پزشک برای حفظ سلامت مادر و جنین توصیه می‌شود.

 

• افراد با بیماری‌های گوارشی (مانند بیماری کرون)

بیماری‌های گوارشی مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو و سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) می‌توانند جذب بیوتین را مختل کنند. این بیماری‌ها با ایجاد التهاب یا آسیب به دیواره روده، توانایی بدن برای جذب ویتامین B7 از غذا یا تولید آن توسط باکتری‌های روده را کاهش می‌دهند. در نتیجه، افراد مبتلا به این بیماری‌ها ممکن است علائم کمبود بیوتین مانند ریزش مو، مشکلات پوستی، ناخن‌های شکننده یا خستگی را تجربه کنند. برای این گروه، استفاده از مکمل‌های بیوتین با مشورت پزشک و رژیم غذایی غنی از منابع بیوتین ضروری است.

• افراد با مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک‌ها: آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند باکتری‌های مفید روده را که بیوتین تولید می‌کنند، از بین ببرند و خطر کمبود بیوتین را افزایش دهند.
• مصرف‌کنندگان داروهای ضدتشنج: برخی از داروهای این دسته می‌توانند متابولیسم یا جذب ویتامین B7 را مختل کنند.
• افراد با رژیم‌های غذایی محدود: کسانی که رژیم‌های سخت گیاه‌خواری یا کم‌کالری بدون برنامه‌ریزی مناسب دارند، ممکن است منابع غذایی بیوتین کافی دریافت نکنند.

 

در مجموع، بیوتین یکی از مؤثرترین ویتامین‌ها برای حفظ سلامت و زیبایی پوست، مو و ناخن محسوب می‌شود و نقشی همه‌جانبه و ضروری دارد. استفاده منظم از این ویتامین چه به صورت مکمل غذایی و چه از طریق رژیم غذایی سرشار از بیوتین، می‌تواند به بهبود ظاهر و سلامت کلی بدن کمک کند. اگر به دنبال راهی طبیعی و مؤثر برای تقویت موها، بهبود سلامت پوست و افزایش رشد ناخن‌ها هستید، بیوتین می‌تواند یکی از بهترین انتخاب‌ها باشد. با مشورت با پزشک، می‌توانید از فواید ارزشمند این ویتامین بهره‌مند شوید و گامی مؤثر در مسیر زیبایی درونی و بیرونی بردارید.

 

گردآوری و نگارش: دکتر نرگس ناصری | دکترای حرفه ای داروسازی