یائسگی و عدم تعادل هورمونی
یا چرا یائسگی ممکن است منجر به پوکی استخوان شود.
مقدمه
یائسگی مرحله‌ای طبیعی در زندگی زنان است که معمولاً در حدود ۴۵ تا ۵۵ سالگی رخ می‌دهد. در این دوره، تخمدان‌ها تولید هورمون‌های جنسی، به‌ویژه استروژن، را به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهند. این تغییر هورمونی نه‌تنها باعث ایجاد علائم گرگرفتگی، تعریق شبانه و تغییرات خلقی می‌شود، بلکه اثرات قابل‌توجهی بر سلامت استخوان‌ها نیز دارد. یکی از پیامدهای مهم یائسگی، کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان (استئوپروز) است.
در این مقاله، به نقش استروژن در تعادل کلسیم بدن، تأثیر آن بر استئوکلاست‌ها (سلول‌های تحلیل‌برنده استخوان) و پاراتورمون در تنظیم کلسیم خون می‌پردازیم و توضیح می‌دهیم که چگونه این فرایندها منجر به کاهش تراکم استخوان در دوران یائسگی می‌شوند.
کاهش استروژن و اثر آن بر سلامت استخوان
استروژن یکی از مهم‌ترین هورمون‌های زنانه است که در حفظ تعادل کلسیم و استحکام استخوان‌ها نقش دارد. این هورمون تأثیر مستقیم بر فعالیت سلول‌های استخوانی دارد و مانع از فعالیت بیش از حد استئوکلاست‌ها می‌شود.
استئوکلاست‌ها چیستند؟
استئوکلاست‌ها سلول‌های خاصی در استخوان هستند که وظیفه‌شان تجزیه بافت استخوانی قدیمی و آزادسازی کلسیم به درون خون است. این فرایند به‌طور طبیعی برای جایگزینی استخوان‌های کهنه با بافت جدید ضروری است. اما زمانی که این سلول‌ها بیش از حد فعال شوند، سرعت تخریب استخوان بیشتر از ساخت آن شده و منجر به کاهش تراکم استخوان می‌شود.
در دوران قبل از یائسگی، استروژن باعث مهار استئوکلاست‌ها می‌شود و از تحلیل بیش از حد استخوان جلوگیری می‌کند. اما با کاهش سطح استروژن در دوران یائسگی، این مهار برداشته شده و فعالیت استئوکلاست‌ها افزایش می‌یابد. نتیجه این فرایند، کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی‌ها است.
نقش پاراتورمون در تنظیم کلسیم خون
پاراتورمون (PTH) هورمونی است که توسط غده‌های پاراتیروئید ترشح می‌شود و نقش مهمی در تنظیم سطح کلسیم خون دارد. این هورمون وقتی سطح کلسیم خون کاهش می‌یابد، فعال شده و با سه مکانیسم اصلی باعث افزایش کلسیم خون می‌شود:
- تحریک استئوکلاست‌ها برای تجزیه استخوان و آزاد کردن کلسیم به خون
- افزایش جذب کلسیم در روده‌ها با کمک ویتامین D
- کاهش دفع کلسیم از طریق کلیه‌ها
در زنان یائسه، به دلیل کاهش استروژن، بدن تمایل بیشتری به تحریک استئوکلاست‌ها دارد. در نتیجه، پاراتورمون بیشتر از قبل استخوان‌ها را تجزیه کرده و کلسیم بیشتری را از استخوان‌ها به خون آزاد می‌کند. این روند، یکی از عوامل مهم در کاهش تراکم استخوان و پیشرفت پوکی استخوان است.
چرا یائسگی منجر به پوکی استخوان می‌شود؟
ترکیب چندین عامل، خطر پوکی استخوان را در دوران یائسگی افزایش می‌دهد:
- کاهش استروژن: که باعث افزایش فعالیت استئوکلاست‌ها می‌شود.
- افزایش تجزیه استخوان توسط پاراتورمون: که به دلیل نیاز بدن به حفظ سطح کلسیم خون رخ می‌دهد.
- کاهش جذب کلسیم در روده: به دلیل کاهش سطح استروژن و ویتامین D.
- کم شدن توده استخوانی طبیعی با افزایش سن: حتی بدون یائسگی نیز، با بالا رفتن سن، تراکم استخوان کاهش می‌یابد.
این عوامل در کنار هم باعث می‌شوند که زنان یائسه بیشتر در معرض شکستگی‌های استخوانی، به‌ویژه در نواحی مهره‌های کمر، لگن و مچ دست باشند.
نتیجه‌گیری
یائسگی تغییرات هورمونی قابل‌توجهی ایجاد می‌کند که تعادل کلسیم بدن و سلامت استخوان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کاهش استروژن باعث افزایش فعالیت استئوکلاست‌ها شده و همراه با اثرات پاراتورمون، منجر به کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان می‌شود. با رعایت رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم و در برخی موارد درمان دارویی، می‌توان تا حد زیادی از این عوارض پیشگیری کرد و سلامت استخوان‌ها را حفظ نمود که در مقاله دیگری به تفصیل به آن پرداخته‌ایم.
تالیف : دکتر سیامک صدقی مسعود
