آشنایی با دژنراسیون ماکولا (AMD) و اهمیت تشخیص زودهنگام آن

دژنراسیون ماکولا مرتبط با سن (Age-related Macular Degeneration یا AMD) یکی از شایع‌ترین علل کاهش دید مرکزی در افراد بالای ۵۰ سال است. این بیماری با تخریب تدریجی بافت حساس ماکولا، که مسئول دید دقیق و مرکزیت‌یافته است، باعث اختلال در فعالیت‌هایی مانند خواندن، رانندگی و تشخیص چهره می‌شود. شیوع جهانی AMD رو به افزایش است و برآورد می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۲۰۰ میلیون نفر به این اختلال مبتلا شوند.

پاتوفیزیولوژی تحلیل ماکولا مرتبط با سن؛ چگونه AMD به شبکیه آسیب می‌زند؟

در مراحل اولیه AMD، رسوبات پروتئینی–لیپیدی به نام دروزن (drusen) در زیر اپیتلیوم رنگدانه شبکیه تجمع می‌یابند. در نوع خشک (Dry AMD)، این تجمع منجر به نازک شدن ماکولا و کاهش عملکرد سلول‌های گیرنده نور می‌شود؛ اما در نوع تر (Wet AMD)، رشد غیرطبیعی رگ‌های خونی زیرماکولا همراه با نشت مایعات و خون‌ریزی، باعث کاهش سریع‌تر دید می‌گردد. این فرآیندها با افزایش استرس اکسیداتیو و التهاب موضعی تشدید می‌شوند.

علائم شایع دژنراسیون ماکولا: از تاری دید تا نقاط کور مرکزی

بیماران مبتلا به AMD غالباً علائم زیر را گزارش می‌کنند:

1. دید موج‌دار (Metamorphopsia): خطوط صاف مانند خط‌کشی صفحه یا نوشته‌ها به‌صورت خمیده یا موج‌دار دیده می‌شوند.
2. تار شدن مرکزی دید: معاینه مرکزی (مثلاً خواندن متن ریز یا تشخیص چهره) دشوار می‌شود.
3. نیاز به نور بیشتر: حتی در نور روز، برای مطالعه یا کار با موبایل باید از نور اضافی استفاده شود.
4. تغییر در تشخیص رنگ: تفکیک رنگ‌های مشابه سخت‌تر می‌گردد.
5. تأخیر تطابق نوری: تغییر ناگهانی بین مناطق کم‌نور و پرنور با تأخیر همراه است.

شبیه‌سازی دید چشم مبتلا به AMD

چه عواملی ریسک ابتلا به AMD را افزایش می‌دهند؟ سن، ژنتیک، سبک زندگی

تحقیقات نشان داده‌اند که مهم‌ترین عامل خطر بروز AMD، افزایش سن است؛ شیوع آن پس از ۵۰ سالگی به‌سرعت افزایش می‌یابد. سایر عوامل خطر عبارتند از:

• سابقه خانوادگی: ژن‌هایی مانند CFH و ARMS2 ارتباط قوی با AMD دارند.
• سیگار کشیدن: مصرف سیگار خطر بیماری را تا ۲–۳ برابر افزایش می‌دهد.
• فشار خون بالا و چربی خون: تأثیر در اختلال ریزگردش خون شبکیه.
• قرارگیری طولانی‌مدت در برابر نور آبی/UV: بدون محافظ مناسب.
• رژیم غذایی ضعیف: کمبود آنتی‌اکسیدان‌های کاروتنوئیدی مانند لوتئین و زآگزانتین.

 تأثیر لوتئین و زآگزانتین در پیشگیری از دژنراسیون ماکولا

لوتئین و زآگزانتین دو کاروتنوئید مهم هستند که به‌طور طبیعی در ماکولا تجمع می‌یابند و با جذب نور آبی و کاهش استرس اکسیداتیو، از سلول‌های شبکیه محافظت می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند که سطوح پایین این مواد در خون و شبکیه با افزایش خطر AMD مرتبط است. این کاروتنوئیدها به‌عنوان فیلترهای نوری طبیعی عمل کرده و از آسیب‌های نوری به شبکیه جلوگیری می‌کنند.

پیامدهای کمبود لوتئین و زآگزانتین برای سلامت چشم و بینایی

بدن انسان قادر به تولید لوتئین و زآگزانتین نیست و باید آن‌ها را از طریق رژیم غذایی دریافت کند. با این حال، بسیاری از افراد به‌ویژه در رژیم‌های غربی، مقادیر کافی از این مواد را مصرف نمی‌کنند. منابع غنی لوتئین و زآگزانتین شامل سبزیجات برگ‌سبز مانند اسفناج، کلم‌پیچ، نخودفرنگی، ذرت و زرده تخم‌مرغ هستند. به‌عنوان مثال، کلم‌پیچ حاوی حدود ۱۱.۴ میلی‌گرم لوتئین در هر ۱۰۰ گرم است، در حالی که مصرف روزانه توصیه‌شده برای لوتئین حدود ۱۰ میلی‌گرم است. با این حال، مصرف متوسط در رژیم‌های غربی تنها حدود ۲ میلی‌گرم در روز است.

دلایل جذب پایین آنتی‌اکسیدان‌های چشمی و راه‌های بهبود آن

علاوه بر کمبود در رژیم غذایی، جذب ناکافی این کاروتنوئیدها نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد. لوتئین و زآگزانتین محلول در چربی هستند و برای جذب مؤثر نیاز به حضور چربی‌های غذایی دارند. رژیم‌های کم‌چرب یا اختلالات گوارشی مانند بیماری‌های صفراوی می‌توانند جذب این مواد را کاهش دهند. مصرف این کاروتنوئیدها همراه با منابع چربی سالم مانند روغن زیتون یا آووکادو می‌تواند جذب آن‌ها را بهبود بخشد.

رژیم غذایی مناسب برای پیشگیری از AMD: چه بخوریم؟

مطالعات AREDS نشان داده‌اند که ترکیب ویتامین C، ویتامین E، روی، مس و کاروتنوئیدهای لوتئین/زآگزانتین در کاهش پیشرفت AMD نوع خشک مؤثر است. علاوه بر مکمل‌های دارویی، پیروی از رژیم مدیترانه‌ای که غنی از میوه، سبزیجات برگ‌دار، ماهی‌های چرب، غلات کامل و روغن زیتون است، می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد. منابع طبیعی لوتئین و زآگزانتین عبارتند از:

• سبزیجات برگ‌سبز مثل اسفناج و کلم‌پیچ
• ذرت پخته و نخودفرنگی
• زرده تخم‌مرغ و روغن‌های سالم

روش‌های درمانی یا پیشگیری بیماری ماکولا

روش‌های درمانی دژنراسیون ماکولا: دارو، تزریق، مکمل و تغذیه

• AMD خشک: در حال حاضر درمان دارویی قطعی ندارد؛ پایش دوره‌ای با OCT و معاینه چشم‌پزشکی هر ۶ تا ۱۲ ماه توصیه می‌شود.
• AMD تر: تزریق داخل‌چشمی ضد VEGF (مانند بواسیزوماب، رانیبیزوماب) باعث کنترل نشت مایعات و حفظ یا بهبود دید می‌شود.
• جهت آترزی (Geographic Atrophy): اخیراً داروهای جدیدی برای کاهش سرعت پیشرفت سطح آتروفی در مرحله نهایی نوع خشک تأیید شده‌اند.

جمع‌بندی: اهمیت تشخیص، پیشگیری و تغذیه در مدیریت AMD

AMD بیماری مزمنی است که با بالا رفتن سن شیوع آن افزایش می‌یابد و می‌تواند کیفیت زندگی و استقلال بیمار را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. تشخیص زودهنگام از طریق معاینات دوره‌ای و آزمون‌های تصویری، همراه با اصلاح سبک زندگی شامل ترک سیگار، کنترل فشارخون و پیروی از رژیم غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها و کاروتنوئیدها، مهم‌ترین گام‌ها در کاهش پیشرفت این بیماری هستند. بیماران باید از حدود سن ۵۰ سالگی به‌طور منظم تحت معاینه چشم‌پزشکی قرار گیرند تا در صورت بروز تغییرات اولیه، اقدامات پیشگیرانه و درمانی به‌موقع انجام شود.